Allereerst, het is een vrij dik boek. In totaal een 430 bladzijden die je voor de kiezen hebt. Maar ... laat je niet ontmoedigen, het boek leest vlot.

We hebben allicht allemaal wel een (vaag) idee over de evolutie van de mens. Vaak gereduceerd tot 'we waren zoals apen en nu zijn we slimmer en beter'. Dat is echter nogal kort door de bocht.

We lopen relatief gezien nog niet zo lang rond op de aarde, gezien in de tijd tussen ontstaan van de aarde en vandaag. Toch is het prille begin van de mensheid terug te vinden op zo', 2,5 miljoen jaar geleden in Oost-Afrika. Van daaruit ontstonden heel wat soorten 'mensachtigen' die zich verspreiden over de aarde. Eén van de soorten was de homo sapiens, onbescheiden de 'wijze mens' betiteld. Vooral een gevolg van de ontwikkeling van de hersenmassa die bij deze soort, ondanks slechts 2 à 3% van het lichaamsgewicht, toch 25% van de lichaamsenergie verbruikt. Anderzijds zorgt het er wel voor dat we beter gecoördineerde bewegingen kunnen maken en dat we kunnen denken.

Dat denken is misschien toch niet zo ideaal. Ja, je kan er inschattingen door maken die je voorbereiden op een (potentieel) nadelige gebeurtenis, maar het zorgt er ook voor dat je jezelf stress bezorgt voor iets dat misschien niet zal gebeuren.

In het begin waren de mensen jagers-verzamelaars. Ze trokken continu rond om zich (tijdelijk) op te houden op plaatsen waar er voedsel was.

Later kreeg de mens "inzicht" in de cyclus van planten en gewassen en konden dit beheren. De agrarische revolutie ging van start waardoor mensen zich vestigden op 1 plaats, vaak in een kleine gemeenschap. Ze deden aan landbouw en later ook aan veeteelt. Het nadeel was dat er eenzijdiger gegeten werd en dat men afhankelijker werd. Want zaken lang bewaren kon men nog niet wat betekent dat als een oogst eens minder opleverde of zelfs geheel mislukte, men geen eten had in de komende tijd. Bovendien was er ook meer nood aan structuur en ontstonden hiërarchieën, gebaseerd op imaginaire constructies die de sociale orde steunden.

De gemeenschappen werden groter en complexer en de gecreëerde kunstmatige instincten werden wat we noemen 'culturen',, met eigen opvattingen, overtuigingen, normen en waarden. Groepen die samensmolten ondervonden elk een verandering in hun individuele cultuur tot een gemeenschappelijke 'grotere' cultuur. Maar als door samensmeltingen uiteindelijk een 'megacultuur' ontstaat, wordt deze misschien te groots voor de leden en valt de gemeenschap terug uiteen in kleine stukjes.

In gemeenschappen werden goederen en diensten gedeeld in een economie van gunsten en verplichtingen. Door een beter transport ontstond het fenomeen van onderling goederen uitwisselen en zag je dat mensen zich meer gingen specialiseren in een bepaalde product op dienst. De economie van gunsten en verplichtingen werkt niet bij vreemden of specialisten onderling en het continu (op gevoel) afwegen van de waarde van het product of de dienst van de ander is moeilijk/vermoeiend. Geld (of iets dat er voor door moest gaan) ontstond. Eerst aan de hand van schelpen/kralen, later in de vorm van munten (tegenwoordig grotendeels virtueel). Het gebruik van geld is gebaseerd op wederzijds vertrouwen maar heeft wel het voordeel dat het duidelijker is om een 'prijs te plakken' op verschillende producten en goederen zonder zelf een subjectieve afweging te moeten maken. Alles van producten en goederen kan immers omgezet worden in geld.

Het geld zorgde ervoor dat er rijken waren die zichzelf verrijkten op de nek van de armen. Daarmee financierden ze oorlogen om hun rijk uit te breiden. Waardoor ze nog meer geld nodig hadden om dat te beschermen en nog verder uit te breiden.

De ontwikkeling van de mens (als je het zo kan/mag noemen) is steeds sneller verlopen. De laatste 500 jaar is er veel veranderd en hoe meer we het heden naderen in het overzicht, hoe sneller de evoluties elkaar opvolgen. We hebben de industriële revolutie gekend met de opkomst van werk in fabrieken, gekenmerkt door het onderscheid in de doeners en denkers. 

Nadien is er het technologisch tijdperk gekomen met steeds meer efficiënte machines die ook al wat rekenkracht (denkkracht?) hadden. Hierdoor werden opnieuw bepaalde taken van mensen lichter gemaakt of zelf overgenomen. De mens past zich aan en er treden verschuivingen op in de jobs op de arbeidsmarkt. Tegenwoordig hebben we daar de "strijd" tussen de mens en AI.

Het boek geeft op eenvoudige wijze weer hoe we als soort geëvolueerd zijn. Het geeft ook aan wat goed is en wat misschien niet zo goed is. Het helpt om een aantal zaken te kaderen en in perspectief te plaatsen.

Als je dus graag wat meer inzicht krijgt in hoe het komt dat we geworden zijn zoals we zijn, dan zou ik je zeker aanraden om het boek te lezen. Je neemt er uit mee wat je wil. Tenslotte ben je een mens en dus vrij om er van te denken wat je zelf wil :-)

Sapiens - Een kleine geschiedenis van de mensheid, Yuval Noah Harari, Uitgevrij Thomas Rap, origineel 2012, vertaling 2024 (47e druk), ISBN 978 94 004 0490 8